Wtedy się wodę szanuje, gdy jej brakuje! Kujawy dotknięte suszą

Jezioro nam znika! - alarmują mieszkańcy, działkowcy, ale i wakacyjni bywalcy plaży w podbydgoskim Borównie. Niektórzy z nich obserwują rzeczone jezioro od kilkudziesięciu lat i są pewni, że jeszcze nigdy poziom wody nie spadł aż tak nisko. Nie tylko tam ubywa wody.

Od pana Henryka pochodzącego z okolic Rynarzewa słyszymy, że za jego życia (a ma już 89 lat) poznikało z okolic Nakła i Turu kilkanaście albo i kilkadziesiąt zbiorników wodnych: od stawów, kanałów po niewielkie jeziora.

Kto zawinił? Głównie człowiek. Osuszamy m.in. na potrzeby budownictwa coraz większe połacie ziemi. Niszczymy bagna, rozlewiska, drobne kanały...

Najważniejsza informacja płynąca ze świata nauki jest taka, że jeziora nie istnieją wiecznie. W naszym regionie zniknęły setki akwenów, przy czym głównie były to niewielkie polodowcowe oczka. W przypadku kilku jezior, w ostatnich latach, w wyniku działalności górniczej doszło do znacznego obniżenia poziomu wody.

- W kategoriach wieku geologicznego jeziora są zjawiskiem młodym i krótkotrwałym - podkreśla dr Marcin Gorączko, adiunkt w Katedrze Ekoinżynierii i Fizykochemii Środowiska Wydziału Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska UTP w Bydgoszczy. - Są to głównie jeziora polodowcowe, do których powstania doszło po ostatnim zlodowaceniu, tzw. północnopolskim, które zakończyło się około 11 tys. lat temu. W przypadku określania wieku skał, posługujemy się dziesiątkami, a często setkami milionów lat. W tym kontekście, wiek jezior to jakby mgnienie oka - mówi dr Gorączko. Dodaje, że ich zanikanie jest zjawiskiem naturalnym, są one skazane na „wyginięcie”.

- Za proces zanikania odpowiedzialne są dwa czynniki: zmienność poziomu wód jeziornych, spowodowana, np. zmiennym (malejącym) zasilaniem i wypłycanie mis jeziornych, za które odpowiada akumulacja osadów dennych - tłumaczy dr Gorączko.

Jeziora zasilane są wodami powierzchniowymi (opady, spływ powierzchniowy wody po deszczu i roztopach, z rzek i mniejszych cieków) i wodami podziemnymi. Z raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, pt. „Informacja o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2016 r.” wynika, że zasoby wody, zawarte w siedmiu zbiornikach wód podziemnych na terenie naszego województwa, wynoszą łącznie 314,5 tys. m3 /dobę. Oznacza to, że dziennie na jednego mieszkańca przypada zaledwie 147 litrów wody z ujęć wód podziemnych.

Bydgoszcz dawniej i dziś

Czytaj na następnej stronie >>

- Zasilanie podziemne jest uzależnione od lokalnych warunków hydrogeologicznych w rejonie oraz od głębokości misy. O objętości wody w jeziorze decyduje głównie jej ilość, docierająca ze zlewni, czyli z obszaru zasilania jeziora, z którego wody po powierzchni terenu (wody powierzchniowe) i pod powierzchnią terenu (wody podziemne) dopływają do misy. Gdybyśmy polegali wyłącznie na opadach, istniałyby tylko akweny epizodycznie lub okresowo gromadzące wodę. Dzięki zasilaniu ze zlewni, jeziora są stale wypełnione wodą - wskazuje dr Gorączko. Jego zdaniem, zbyt intensywne eksploatowanie wód podziemnych przez działkowców i rolników, którzy używają pomp, nie wpływa znacząco na kondycję zbiorników wodnych. Są to zbyt małe ilości w stosunku do dopływu wody ze zlewni do akwenów, a nawet w stosunku do opadów atmosferycznych.

Województwa kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i część północna lubuskiego, należą do obszarów, gdzie zjawisko suszy występuje najczęściej.

Zobacz również:

- Niżówka, czyli obniżenie się zwierciadła wód gruntowych poniżej stanów niskich ostrzegawczych, jest ostatnim, najgłębszym etapem suszy - mówi dr Małgorzata Woźnicka, główny koordynator Państwowej Służby Hydrogeologicznej, działającej w strukturach Państwowego Instytutu Geologicznego. - Najszybciej na suszę atmosferyczną, objawiającą się ograniczeniem opadów, reagują najpłyciej występujące systemy wodne, nieizolowane od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi, np. iłami czy gliną. Głębsze warstwy wodonośne są izolowane, zwierciadło wód ma charakter napięty (wody podziemne są pod ciśnieniem). Nie są więc te zasoby tak podatne na zróżnicowanie opadów atmosferycznych, ale także reagują na suszę. Obserwowaliśmy w czasie głębokiej suszy, właśnie w czasie niżówki hydrogeologicznej w 2015 i w 2016 r., spadki ciśnienia także w tych głębszych poziomach wody, jako reakcję na brak zasilania. Podobnie niskie stany odnotowaliśmy na początku lat 90.

Z ostatniego komunikatu PSH wynika, że stan hydrologiczny kraju jest dobry. Odwołano ostrzeżenia, związane z zagrożeniem niżówką hydrogeologiczną, obowiązujące przez dwa ostatnie lata, ale nasz region od suszy w najbliższym czasie się nie uwolni: „W sytuacji wystąpienia niekorzystnych warunków meteorologicznych niżówka hydrogeologiczna może rozwinąć się lokalnie, głównie w województwach: kujawsko-pomorskim, wielkopolskim, mazowieckim i podkarpackim. Efektem mogą być utrudnienia w eksploatacji wód podziemnych z płytkich poziomów wodonośnych, dotyczy to głównie studni gospodarskich (kopanych)”.

Czytaj na następnej stronie >>

Walka klas w wodzie. Jeziora do kontroli
Monitoring natury. Podstawowym dla oceny jezior elementem biologicznym jest tzw. indeks fitoplanktonowy PMPL. Uwzględnia on wielkość biomasy fitoplanktonu, wartość chlorofilu „a” oraz obecność w wodzie zakwitów sinicowych. W 2016 roku monitoring diagnostyczny prowadzony był na 19 zbiornikach w regionie. Siedem ocenianych jezior ma status silnie zmienionych: Chełmżyńskie, Biskupińskie, Gopło, Sobiejus-kie, Weneckie Wschodnie i Zachodnie oraz Żnińskie Małe. Poziom I klasy stwierdzono jedynie w jeziorach: Moszczonne i Stelchno. Indeks PMPL odpowiadał II klasie czystości w jeziorach: Błądzimskim, Chełm-żyńskim, Janowskim, Oćwieckim Wschodnim, Wysokim Brodnie, Jezuickim i Wiele. W sześciu jeziorach stwierdzono III klasę czystości. W jeziorach: Kleszczyńskim, Weneckim Zachodnim i Żnińskim Małym indeks fitoplankto-nowy zaklasyfikował wody do stanu słabego. W V klasie znalazły się jeziora: Bisku-pińskie, Gopło, Sobiejuskie i Weneckie Wschodnie.

Rowy, stawy, bagna, rozlewiska - nie ma
Jezioro Borówno jest jeziorem powierzchniowo bezodpływowym. Pierwotnie razem z Jeziorem Kusowo i Jeziorem Dobrcz Borówno stanowiło jeden akwen. Zasilały ten duży zbiornik małe cieki. Na przestrzeni ostatnich dwóch stuleci wiele z nich przekształcono w rowy melioracyjne, zasilające jezioro. Z map rejonu na północ od Bydgoszczy, wykonanych w I połowie XX wieku, wynika, że teren obecnych gmin Osielsko i Dobrcz stanowił mozaikę lasów, pól, podmokłości, oczek wodnych, połączonych ze sobą gęstą siecią naturalnych i sztucznych cieków. Tak wyglądała zlewnia Jeziora Borówno kiedyś. Dziś obszar ten został objęty suburbanizacją. Rowy, bagna, stawy, rozlewiska - tego wszystkiego budowniczy się pozbywają, żeby móc cały teren zabudować, przy okazji go uszczelniając. Tymczasem jeziora, rzeki, mniejsze cieki, wody podziemne to naczynia połączone. Gdy zmienia się coś w jednym miejscu, zmienia się wszędzie. Trudno, żeby przy tak szalonym tempie zagospodarowania terenu, nie ograniczono w taki czy w inny sposób zasilania Jeziora Borówno.
dr Marcin Gorączko

Latamy nad Szwederowem

Polub "Express" na Facebooku