Powstańcza bitwa o most na Noteci

Na cmentarzu parafialnym w północno-wschodniej części cmentarza w Rynarzewie znajduje się pomnik-mogiła, poświęcony pamięci powstańców wielkopolskich i ofiar II wojny światowej.

<!** Image 2 align=right alt="Image 86228" sub="Pomnik powstańców w Rynarzewie odsłonięty w 1926 roku.">Pierwszy pomnik poświęcony powstańcom wielkopolskim 1918/1919 został zbudowany na miejscu mogiły, w której w lipcu 1926 roku pochowano 16 powstańców. Stanął tam z inicjatywy Towarzystwa Powstańców i Wojaków i został wykonany z włoskiego piaskowca. Na uroczystość jego odsłonięcia, 4 lipca 1926 roku, przybyły ze sztandarami towarzystwa kombatanckie z Szubina, Wąwelna, Iwna, Żnina, Wągrowca, Łabiszyna. Jabłówka, Samoklęsk, Wąsosza, Wtelna, a także Młode Polki z Rynarzewa, starosta szubiński, duchowy przywódca powstania ksiądz radca Ludwik Sołtysiński z Szubina, przedstawiciele władz wojskowych, delegacje pułków z Wrześni oraz mieszkańcy Rynarzewa i okolicy. Pomnik odsłonił burmistrz Rynarzewa, Kazimierz Tomaszewski, a poświęcił go ksiądz Mieczysław Buławski.

<!** reklama>Na dwóch tablicach umieszczono nazwiska powstańców poległych w większości 19 czerwca 1919 r. pod Rynarzewem, którzy walczyli w szeregach 10. pułku strzelców wielkopolskich. 19 czerwca 1919 r. kilka miesięcy po zawarciu rozejmu w Trewirze miała miejsce bitwa o most na kanale na Noteci koło Rynarzewa. W środę, 18 czerwca, do Rynarzewa przybył 10. pułk strzelców wielkopolskich. Bitwa, która powstańcy nazwali trzecim uderzeniem na Bydgoszcz, rozegrała się noc, która poprzedzała święto Bożego Ciała. W wyniku stoczonej walki, po stronie polskiej poległo 15 walczących, 2 zmarło w wyniku odniesionych ran, 47 zostało rannych a 18 dostało się do niewoli. Poległych 15 powstańców pochowano po zakończeniu walk na polu bitwy. Ekshumacji dokonano w lipcu 1920 r. Razem z poległymi, do 16 drewnianych trumien złożono również ciało szeregowca 4. kompanii gnieźnieńskiej, Michała Śronia, który uległ nieszczęśliwemu wypadkowi 7 lutego 1919 r. Trumny spoczęły w zbiorowej mogile podczas uroczystego pogrzebu 1 sierpnia 1920 r.

<!** Image 3 align=left alt="Image 86228" sub="Kapral Adolf Cyms, poległy 19 czerwca 1919 r.
">Pomnik został zburzony przez niemieckiego okupanta w 1939 roku. Po zakończeniu II wojny światowej, obok mogiły powstańców, pochowano 17 ofiar z czasów II wojny - rozstrzelanych mieszkańców Rynarzewa i okolicy. Pomnik w obecnej postaci pochodzi z renowacji, którą przeprowadzili w 1969 roku mieszkańcy Rynarzewa z okazji 50-rocznicy powstania wielkopolskiego. Jego bryła nawiązuje do budowli sprzed wojny. Obok niego znajduje się ocalona tablica z monumentu z roku 1926 r. W tym roku, przed obchodami 90. rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, pomnik-mogiła został ponownie odrestaurowany.